ဥ- ဥေကၡာင္း ေလမ်ိဳး ၁၂-ပါး။ မွ ဥေသွ်ာင္ထံုးျငား၊

ဥေကၡာင္း ေလမ်ိဳး ၁၂-ပါး။ ။ လည္ပင္းႏွင့္ ေခါင္းပိုင္းကို အမ်ားဆံုးဒုကၡေပးတတ္ေသာ ေလမ်ား၊ ၎င္းသ႐ုပ္(ေလမ်ိဳး ၈၀- « ဃ» အပိုဒ္)၌ ႐ႈပါေလ။

ဥၾကတ္ ၃-ပါး၊ နိမိတ္မ်ား၊ မိန္႔ၾကား က်မ္းေဗဒင္။ ။ ေရွးေဟာင္းစာေပတို႔၌ "ဥပၸါတ သဒၵါကို ဥၾကတ္"ဟုျပန္ဆိုသည္၊ ဥၾကတ္ဟူသည္ နိမိတ္အထူးပင္ျဖစ္၏။ ၎င္းသ႐ုပ္ကား (ကိတ္ ၃-ပါး) အေျဖႏွင့္ အတူပင္။

ဥစၥာပ်က္မႈ ေၾကာင္း ၆-ခု။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို "စည္းစိမ္ဥစၥာပ်က္စီးေၾကာင္းတရား ၆-ပါး"၌ ၾကည့္ပါ။

ဥစၥာမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ခုဒၵကပါဌ။ ႒။ ၁၈၃။ သုတၱနိပါတ္။ ပါ။ ၂၈၂။ ႒။ ပ-အုပ္ ၂၅-၌ ဥစၥာ ၅-မ်ိဳး ျပေသးသည္။ လူတိုင္းသတိျပဳသင့္ေသာ ဘုရားေဟာဥစၥာ ၄-မ်ိဳး။
(၁) ဇဂၤမ ဥစၥာ- သက္ရွိသက္မဲ့ ေျပာင္းေရႊ႕ႏိုင္ေသာ ပစၥည္းဥစၥာဟူသမွ်သည္ "ဇဂၤမ" မည္၏။
(၂) အဂၤသမဥစၥာ- အ႒ာရသသိပၸ ႏႈတ္အတတ္ လက္အတတ္ဟူသမွ်သည္ မိမိသြားရာလိုက္ပါေသာကိုယ္အဂၤါအစိတ္အပိုင္းႏွင့္တူေသာေၾကာင့္ "အဂၤသမ" မည္၏။
(၃) နိဓါန ဥစၥာ- ေတာ ေတာင္ ေရ ေျမ ေက်ာက္ေဆာင္ လိုဏ္ဂူႏွင့္တကြ ၎င္းတို႔အတြင္းမွာ ျမႇပ္ႏွံထားအပ္ေသာ ရတနာေရႊေငြဟူသမွ်သည္ "နိဓါန"မည္၏၊ ထာ၀ရဥစၥာမ်ိဳးပင္။
(၄) အႏုဂါမက ဥစၥာ- ဒါန သီလ ဘာ၀နာ စေသာ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈဟူသမွ်သည္ မိမိသြားရာ
ဘ၀သံသရာသို႔အစဥ္လိုက္ကာ ေကာင္းက်ိဳးခ်မ္းသာကိုသာေပးေလ့ရွိေသာေၾကာင့္ အေကာင္းဆံုး အျမတ္ဆံုး အထြတ္အထိပ္ဆံုးေသာ ဥစၥာမည္၏။

ဥစၥာမ်ိဳး ၆-ပါး တစ္နည္း။ ။ အဒိႏၷာဒါန္ျဖစ္ေသာ ဥစၥာမ်ား၊ ၀ိနည္း ပညတ္ေတာ္လာ။
(၁) အနိႆ႒ ဥစၥာ- မိမိလက္မွ မစြန႔္လြတ္ေသးေသာဥစၥာ၊
(၂) အပရိစၥတၱ ဥစၥာ- ငဲ့ကြက္ေစာင့္ေရွာက္မႈမရွိေသာ္လည္း မူလထားျမဲေနရာ၌တည္၍ မစြန္႔လႊတ္ေသးေသာဥစၥာ၊
(၃) ရကၡိတ ဥစၥာ- အေစာင့္အေရွာက္ျဖင့္ထားေသာဥစၥာ၊
(၄) ေဂါပိတ ဥစၥာ- ေသတၱာစသည္ျဖင့္ လံုျခံဳစြာထားေသာဥစၥာ၊
(၅) မ မာယိတဥစၥာ- ငါ့ဟာဟုစြဲလမ္းျမတ္ႏိုးေနေသာဥစၥာ၊
(၆) ပရ ပရိဂၢဟိတ ဥစၥာ- သူတစ္ပါးတို႔ ေစာင့္ေရွာက္သိမ္းဆည္းထားေသာဥစၥာ။

ဥစၥာသယန, မဟာသယနမ်ိဳး အျပား ၂၀။ ။ သုတ္သီလကၡန္ ပါဠိေတာ္ မဇၩိမသီလခန္း၌ ဘုရားေဟာေတာ္မူသည္ျဖစ္၍ ရွစ္ပါးသီလသမားမ်ား လိုက္နာေရွာင္ၾကဥ္ရမည့္ ျမင့္ေသာေနရာႏွင့္ျမတ္ေသာေနရာ အျပားႏွစ္ဆယ္ဟူ၏။
(၁) အာသႏၵိ- လူတန္းေစ့သူတို႔၏ တစ္ေတာင့္ထြာထက္လြန္ေသာ အေျခရွိသည့္ ေညာင္ေစာင္းအင္းပ်ဥ္ ခုတင္ အထူးမ်ား။
(၂) ပလႅကၤ- အေျခ၌ ျခေသၤ့ သားရဲ႐ုပ္တပ္ေသာ ပလႅင္ေနရာ။
(၃) ေဂါနက- လက္ေလးသစ္ထက္ ေက်ာ္လြန္ေသာ ေမြးရွည္ေကာ္ေဇာႀကီး။
(၄) စိတၱက- အ႐ုပ္ ပန္းကြက္တို႔ျဖင့္ ဆန္းၾကယ္စြာ ယက္လုပ္ထားေသာ သားေမြးအခင္း။
(၅) ပဋိက- သားေမြးျဖင့္ျပဳလုပ္အပ္ေသာ ခင္းႏွီးျဖဴ။
(၆) ပဋလိက- ပန္းေျပာက္ျခယ္ေသာ သားေမြးအခင္း။
(၇) တုလိက- လဲမ်ိဳး ၃-ပါးျဖင့္ သြတ္သြင္းထားေသာ ေမြ႕ယာခင္း။
(၈) ၀ိကတိက- ျခေသၤ့ က်ား သစ္ စေသာအ႐ုပ္တို႔ျဖင့္ ဆန္းၾကယ္ေသာ သိုးေမြးခင္းႏွီး။
(၉) ဥဒၵေလာမိ- ႏွစ္ဘက္ အေမြးရွိေသာ သားေမြးခင္းႏွီး။
(၁၀) ဧကႏၲေလာမိ- တစ္ဘက္သာ အေမြးရွိေသာ သားေမြးခင္းႏွီး။
(၁၁) က႗ိႆ- ရတနာ ေရႊေငြတို႔ျဖင့္ ခ်ဳပ္ကပ္ လိမ္းက်ံထားေသာ ပိုးခ်ည္ရက္အခင္း။
(၁၂) ေကာေသယ်- ရတနာ ေရႊခ်ည္ ေငြခ်ည္တို႔အၾကား၌ ပိုးခ်ည္ျဖင့္ရက္လုပ္ထားေသာ ခင္းႏွီး။
(၁၃) ကုတၱက- ကေခ်သည္မ ၁၆-ေယာက္တို႔ ကေလာက္ေသာ သားေမြးေကာ္ေဇာ္ႀကီးမ်ိဳး။
(၁၄) ဟတၳတၳရဏ- ေကာင္းျမတ္ေသာ ဆင္ႏွီးကုန္း။
(၁၅) အႆတၳရဏ- ေကာင္းျမတ္ေသာ ျမင္းႏွီးကုန္း။
(၁၆) ရထတၳရဏ- ရထား၌ခင္းေသာ ႏူးညံ့အိစက္သည့္ ခင္းႏွီး။
(၁၇) အဇိနပၸေ၀ဏိ- ေညာင္ေစာင္းပမာဏ ခ်ဳပ္လုပ္ထားသည့္ သစ္နက္ေရအခင္းႀကီး။
(၁၈) ကဒလိ မိဂပ၀ရ ပစၥတၳရဏ- ၀ံပိုင့္ေရျဖင့္ ျပဳလုပ္ထားသည့္ ျမတ္ေသာခင္းႏွီး။
(၁၉) သဥတၱရစၦဒ- နီေသာ ဗိတာန္မ်က္ႏွာၾကက္ေအာက္ရွိ သားေမြးခင္းႏွီး။
(၂၀) ဥဘေတာ ေလာဟိတကူပဓါန- ေျခအံုး ေခါင္းအံုး ႏွစ္ဘက္တပ္ထားသည့္ အခင္းတစ္မ်ိဳး။

ဥ႒ာန သမၸဒါမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ပစၥည္းဥစၥာ တိုးပြားမႈ အားထုတ္ရာ၌ မိမိကိုယ္တိုင္ ေအာက္ပါတရားငါးပါးႏွင့္ျပည့္စံုစြာ အားထုတ္ရွာေဖြရမည္။
(၁) ဥာဏသမၸတၱိ- ျပဳလုပ္မည့္ကိစၥ၌ အက်ိဳးရွိ မရွိကို စိစစ္ေ၀ဖန္ကာ ဥာဏ္ျဖင့္ခ်ိန္ရမည္၊
(၂) ဂတိ သမၸတၱိ- ထိုကိစၥ၌ အေနအထား အသြားအလာ အခင္းအက်င္းတို႔ကို အခ်က္ပိုင္ရမည္၊
(၃) ဥပဓိ သမၸတၱိ- ထိုပစၥည္း၌ လွပခိုင္ခံ့ ၿပီးလြယ္ ေခတ္မွီေရးႏွင့္ ျပည့္စံုေစရမည္၊
(၄) ကာလ သမၸတၱိ- ေစာလြန္းျခင္း ေနာက္က်ျခင္း မရွိစေရဘဲ အခ်ိန္သင့္ျဖစ္ေစရမည္၊
(၅) ပေယာဂသမၸတၱိ- မုခ်အက်ိဳးရွိရမည္ဟု တစ္ခုတည္းေသာ ဇြဲလံု႔လႏွင့္ ႀကိဳးစားအားထုတ္မႈ ရွိရမည္။

ဥဏွမ်ိဳး ၆-ပါး။ ။ ေဆးက်မ္းလာ အပူဓါတ္ေပါင္း ေ၀ါဟာရ၊
(၁) ပိတ္ခ်င္းသီး၊
(၂) ပိတ္ခ်င္းျမစ္၊
(၃) စ႐ို၊
(၄) ကန္႔ခ်ဳပ္နီ၊
(၅) သေဘၤာခ်င္းေျခာက္၊
(၆) င႐ုတ္ေကာင္း။

ဥတၱရိ မႏုႆ ဓမၼတရား ၃-ပါး။ ။လူတို႔၏ ကုသလ ကမၼပထ တရားဆယ္ပါးထက္လြန္ျမတ္ေသာ-
(၁) စ်ာန္တရား၊
(၂) မဂ္တရား၊
(၃) ဖိုလ္တရားတို႔ကို ေခၚသည္။

ဥတု ၃-ပါး၊ ယူ၍ဖြား၊ ေခၚျငား ဥေတန။ ။ ဓမၼပဒ အ႒ကထာ၌ "ေမဃ ဥတုဥၥ ပဗၺတဥတုဥၥ အ႐ုဏဥတုဥၥ ဂေဟတြာ ဇာတတၱာ ပုတၱႆ ဥေတ ေနာတိ နာမ မကာသိ" ဟု မိန္႔ဆိုသည္၊ ထိုဥတုသံုးပါးကို ယူ၍ေမြးဖြားေသာေၾကာင့္ ဥေတနဟုေခၚသည္ ဟူ၏။
(၁) ေမဃ ဥတု- မိုးဥတု၊
(၂) ပဗၺတ ဥတု- ေတာင္ခိုးေငြ႕ဥတု၊
(၃) အ႐ုဏ ဥတု- ေနေရာင္နီ ပူေငြ႕ဥတု။

ဥတု ၃-ပါး။ ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္။ ဒု-အုပ္။ ၂၅၆။ အဖန္ဖန္ လွည့္ပတ္တတ္ေသာ သေဘာတရား ၃-ပါး၊ အဂၢညသုတ္အ႒ကထာမွ။
(၁) ေဟမႏၲ ဥတု- ေဆာင္းဥတု တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ ၁-ရက္ေန႔မွ တေပါင္းလျပည့္ေန႔အထိ၊
(၂) ဂိမွာန ဥတု- ေႏြဥတု၊ တေပါင္းလျပည့္ေက်ာ္ ၁-ရက္ေန႔မွ ၀ါဆိုလျပည့္ေန႔အထိ၊
(၃) ၀သႏၲဥတု- မိုးဥတု၊ ၀ါဆိုလျပည့္ေက်ာ္ ၁-ရက္ေန႔မွ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေန႔အထိ။

ဥတု ၆-ပါး။ ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္။ ဒု-အုပ္။ ၂၅၆။ ၎င္းကိုပင္ "ရတု ၆-ပါး"ဟု လည္း ေခၚဆိုၾကေသး၏။ သ႐ုပ္ကို(ရတု ၆-ပါး)၌ ၾကည့္ပါေလ။

ဥဒါန္းမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။
(၁) မနသာ ဥဒါန္း- "အေနက ဇာတိ သံသာရံ"စေသာ ဥဒါန္းဂါထာမ်ိဳးကို ျမတ္စြာဘုရားသခင္သည္ စိတ္ေတာ္ျဖင့္သာ က်ဴးရင့္ေတာ္မူသည္၊
(၂) ၀စသာ ဥဒါန္း- ျမတ္စြာဘုရားသည္ႏႈတ္ေတာ္ေခြၽျမြက္ အသံေတာ္ထြက္၍ က်ဴးရင့္ေတာ္မူေသာ "ယဒါ ဟေ၀ ပါတုဘ၀ႏၲိ ဓမၼာ" စသည့္ ဥဒါန္းပါဠိေတာ္လာ ေဒသနာေတာ္မ်ိဳး။

ဥဒၶံ ဘာဂိယ သံေယာဇဥ္ ၅-ပါး။ ။ န၀ဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၂၅၂။ အထက္ ျဗဟၼာဘံု အတြက္ျဖစ္ေသာ သံေယာဇဥ္ ၅-ပါး၊
(၁) ႐ူပရာဂ သံေယာဇဥ္၊
(၂) အ႐ူပ ရာဂ သံေယာဇဥ္၊
(၃) မာန သံေယာဇဥ္၊
(၄) ဥဒၶစၥ သံေယာဇဥ္၊
(၅) အ၀ိဇၨာ သံေယာဇဥ္။

ဥပကၠိေလသတရား ၁၀-ပါး။ ။ ၀ိပႆနာတရား ပြားမ်ားအားထုတ္ေသာ ေယာဂီသည္ ဥဒယ ၀ယ ဥာဏ္ရင့္က်က္ပိုင္းသို႔ေရာက္ေသာအခါ ေပၚတတ္ ျမင္တတ္ စိတ္၌ ထင္ျမင္လာ
တတ္ေသာ မဂ္တု ဖိုလ္တုတရား ဆယ္ပါးဟူ၏
(၁) ၾသဘာသ- ထူးကဲလြန္ျမတ္ ၾကည္လင္ေတာက္ပေသာ ၀ိပႆနာအလင္းေရာင္၊ ႏွစ္သက္စရာအာ႐ံုတစ္မ်ိဳးကို မဂ္ဟုထင္တတ္ျခင္း။
(၂) ဥာဏ- ႐ုပ္နာမ္ဓမၼ၏ ျဖစ္ပ်က္မႈတို႔ကို က်က်နန ေက်ေက်နပ္နပ္ပိုင္းျခား၍ ထက္ျမက္စူးရွကာေတြ႕ျမင္ရေသာ ဥာဏ္အျမင္ကို မဂ္ဟုထင္တတ္ျခင္း။
(၃) ပီတိ- ႏွစ္သက္စရာ ပီတိမ်ိဳး ၅-ပါးတို႔ေပၚ၍ ေပၚ၍လာျခင္းကိုပင္ မဂ္ဟုထင္ေနတတ္ျခင္း။
(၄) ပႆဒၶိ-
၁-တစ္ေန႔လံုး တစ္ညလံုးထိုင္ေနေသာ္လည္း ကိုယ္စိတ္တုိ႔ ျငိမ္းခ်မ္းေအးျမ၍ေနျခင္း၊
၂- ေလးလံထိုင္းမႈိင္းျခင္းကင္း၍ ေပါ့ပါးဖ်တ္လတ္ကာေနျခင္း၊
၃-ၾကမ္းတမ္းခက္ထန္ျခင္းကင္း၍ႏူးည့ံကာေနျခင္း၊
၄-ေညာင္းညာ နာက်င္မႈကင္း၍ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္စြာရွိေနျခင္း၊
၅- ခန္႔ညားတည္ၾကည္၍ေနျခင္း၊
၆- အာ႐ံုတစ္ပါးဆီသို႔ ေကာက္ေကြ႕သြားသည္မရွိ ပကတိေျဖာင့္မတ္စြာရွိေနျခင္းတို႔ေၾကာင့္ သိၾကား နတ္တို႔ခံစားရေသာသုခထက္ ဆထက္လြန္က်ဴးအထူးခ်မ္းသာမႈရွိေနျခင္းကိုပင္ မဂ္ဟုထင္တတ္ျခင္း။
(၅) သုခ- ကိုယ္လံုးစိမ့္မွ် ခ်မ္းသာ၍ေနေသာ သုခတစ္မ်ိဳးကိုပင္ မဂ္ဟုထင္ေနတတ္ျခင္း။
(၆) အဓိေမာကၡ- ကိေလသာကင္းကာ ဘုရား တရား သံဃာ၌အလြန္ၾကည္ညိဳယံုၾကည္၍လာေသာ သဒၶါကိုပင္ မဂ္ဟုထင္ေနတတ္ျခင္း။
(၇) ပဂၢဟ- ၀ိပႆနာတရား၌ အထူးႀကိဳးစားမွတ္သားမႈမျပဳရေတာ့ဘဲ သူ႔သေဘာ သူ
ေဆာင္ယူကာ ေကာင္းစြာခ်ီးပင့္၍ေနေသာ သမၼာ၀ါယမမဂၢင္ကိုပင္ မဂ္ဟုထင္ေနတတ္ျခင္း။
(၈) ဥပ႒ာန- ၀ိပႆနာႏွင့္ယွဥ္သည့္ အလြန္ခိုင္မတ္ေသာ သတိသည္ ႐ုပ္ နာမ္ဓမၼတို႔၌ မေမ့ေတာ့ဘဲႏွလံုးသြင္းဆင္ျခင္ေအာက္ေမ့တိုင္း ရေနမႈကိုပင္ မဂ္ဟုထင္ကာေနတတ္ျခင္း။
(၉) ဥေပကၡာ- ႐ုပ္နာမ္ဓမၼ သခၤါရတို႔အေပၚ၌ ေရွ႕ကကဲ့သို႔ ေၾကာင့္ၾကစိုက္ျခင္း အေထာက္အပံ့အကူအညီစသည္တို႔မျပဳရေတာ့ဘဲ လ်စ္လ်ဴျပဳကာ သခၤါရအမုတ္တို႔၌ အလြန္အားရွိေသာ ဥေကၡာဥာဏ္ကိုပင္ မဂ္ဟုထင္မွတ္ကာေနျခင္း။
(၁၀) နိကႏၲိ- ၀ိပႆနာတရား ပြားမ်ားအားထုတ္ေနေသာ ေယာဂီသည္ ေဖၚျပပါ ၾသကာသစေသာ ႏွစ္သက္တြယ္တာစရာတုိ႔ႏွင့္ ယွဥ္တြဲေပၚေပါက္၍လာေသာ ၀ိပႆနာဓမၼအေပၚ၌ အာသာရမၼက္စပ္ယွက္ခင္မင္၍ေနေသာ သိမ္ေမြ႕ၿငိမ္သက္သည့္ တဏွာႏုကိုပင္ ပယ္ေဖ်ာက္ျခင္းငွာ
မတတ္ႏိုင္ဘဲ မဂ္ဟုအထင္စြဲေနတတ္ျပန္ျခင္းတို႔ျဖစ္၏။ အက်ယ္ ဥပရိပဏၰာသ။ ပါ။ ၁၉၁။၁၄၄- ဥပကၠိေလသသုတ္၌ ႐ႈပါေလ။

ဥပစာ ၁၀-ပါး။ ။ တင္စား၍ေခၚဆိုျခင္း ၁၀-ပါးဟူလို။ သံ၀ဏၰနာ၊ နည္းေလးဆယ္၊ သဒၵါငယ္က်မ္းတို႔မွ-
(၁) ကာရဏူပစာ- အေၾကာင္း၏အမည္ကို အက်ိဳး၌တင္စားေခၚျခင္း၊ ပံု- မ်က္စိျဖင့္ အဆင္းကိုျမင္၏ဟူရာ၌ မ်က္စိအရ အေၾကာင္းစကၡဳပသာဒကိုဆိုလွ်င္ အက်ိဳးစကၡဳ၀ိညာဥ္ ကိုယူရသည္၊ (ဤ ကာရဏူပစာကို ေဟတူပစာ ဟူ၍လည္းေခၚသည္။)
(၂) ဖလူပစာ- အက်ိဳးအမည္ကို အေၾကာင္း၌တင္စား၍ေခၚျခင္း၊ ပံု- ထမင္းခ်က္၏ဟူရာ၌
ဆန္ကိုသာခ်က္သည္ျဖစ္၍ "ထမင္း"အရ အက်ိဳးကိုဆိုလွ်င္ အေၾကာင္းဆန္ကို ယူရသည္။
(၃) သဒိသူပစာ- အတူျဖစ္ေသာ ဥပမာအမည္ကို အတူရွိေသာ ဥပေမယ်၌ တင္စား၍ေခၚျခင္း၊ ပံု- ငႏြား ငေခြး ငေမ်ာက္ဟူရာ၌ အတူဥပမာျဖစ္ေသာ ႏြားစသည္တို႔ကိုမယူဘဲ ဥပမည္းဥပေမယ်ျဖစ္ေသာ "လူ"ကို ယူရာ၏။
(၄) ဌာႏူပစာ- တည္ရာဌာနအမည္ကို တည္တတ္ေသာ ဌာနီ၌ တင္စား၍ေခၚျခင္း၊ ပံု-ေညာင္ေစာင္းေၾကြးေၾကာ္၏၊ ရန္ကုန္သိပၸံေက်ာင္းေတာ္ၾကီးသည္ ယဥ္ေက်းဘြယ္ရာ စာေပပညာ တတ္ေျမာက္လိမ္မာ၏ ဟူရာ၌ ဌာနျဖစ္ေသာ ေညာင္ေစာင္းç ေက်ာင္းတို႔ကို မယူဘဲ ဌာနီ ျဖစ္ေသာ လူကို ယူရာ၏။
(၅) ဌာႏ်ဴပစာ- တည္တတ္ေသာ ဌာနီအမည္ကို တည္ရာေနရာ၌ တင္စား၍ေခၚျခင္း၊ ပံု- လွံလာခဲ့ေသနတ္လာခဲ့ဟူ၍ ဌာနီျဖစ္ေသာ လွံ ေသနတ္တို႔ကို ဆိုလွ်င္ ဌာနျဖစ္ေသာ လွံ ေသနတ္ကိုင္သူ ယူရသည္။
(၆) ဂုဏူပစာ- တည္တတ္ေသာဌာနီ နိႆိတ ဂုဏ္အမည္ကို တည္ရာဌာန နိ၀ႆယဂုေဏး၌ တင္စား၍ေခၚျခင္း၊ (ဂုဏ္ဌာနီ နိႆိတကိုဆိုလွ်င္ ဂုေဏး ဌာန နိႆယကိုယူ) ပံု- ပုဆိုးညိဳ၊ ပုဆိုးျဖဴ၊ ညိဳျဖဴဂုဏ္ကို မယူရ၊ ဌာန- ပုဆိုးကိုသာယူရ၏။
(၇) ဧကေဒသူပစာ- အေပါင္းျဖစ္ေသာ ဧကေဒသီ အမည္ကို အစိတ္ျဖစ္ေသာ ဧကေဒသ၌ တင္စား၍ေခၚျခင္း၊ (အေပါင္းကိုဆိုလွ်င္ အစိတ္ကိုယူ) ပံု - ဟိမ၀ႏၲာေတာင္ကို ျမင္၏၊ သမုဒၵရာကို ျမင္၏။
(၈) သမီပူပစာ- အနီးရွိေသာ သမီပီအမည္ကို အနီးျဖစ္ေသာ သမီပ၌ တင္စား၍ေခၚျခင္း၊ (သမီပီကိုဆိုလွ်င္ သမီပကိုယူ) ပံု- ဂဂၤါ၌ ေကာက္ပင္စိုက္ပ်ိဳး၍ ဟူရာ၌ ဂဂၤါအနီးကမ္းနား သမီပကိုယူ။
(၉) တဒၶမၼဴပစာ- ထင္ရွားရွိေသာ တဒၶမၼအမည္ကို ထင္ရွားမရွိေသာ အတဒၶမၼ၌
တင္စား၍ေခၚျခင္း၊(ထင္ရွားရွိသည္ကိုဆိုလွ်င္ ထင္ရွားမရွိသည္ကိုယူ) ပံု- မိန္းမၿမံဳမသားသည္ ယုန္ခ်ိဳေလးကိုထမ္း၍ေကာင္းကင္ပန္းကို ပန္ဆင္လွ်က္ ထြက္သြား၏။
(၁၀) ေဘဒူပစာ- မကြဲျပားဘဲလ်က္ ကြဲျပားသကဲ့သို႔ ေခၚျခင္း။ ပံု- ငါ၏ကိုယ္ဟူရာ၌ ငါလည္း ခႏၶာငါးပါး ကိုယ္လည္း ခႏၶာငါးပါးပင္။ ဤသို႔ ငါႏွင့္ ကိုယ္သည္ ထူးျခားကြဲျပားျခင္း မရွိေသာ္လည္း သူတစ္ပါးတို႔ကိုယ္ကိုနစ္ပယ္ရျခင္း အက်ိဳးရွိ၍ ကြဲျပားသကဲ့သို႔ဆိုသည္။

ဥပဒ္အိမ္ႀကီး ၃-ပါး။ ။ ေဗဒင္က်မ္းအလို ေဘးဥပဒ္ျဖစ္ေစတတ္ေသာ အိမ္ႀကီး ၃-ပါးကိုဆိုသည္။
(၁) အာရီအိမ္၊
(၂) ဗ်ယအိမ္၊
(၃) မရဏအိမ္။

ဥပဒၵါေ၀ါ ၁၆-ပါး။ ။ ကပ္၍ ဖ်က္ဆီး သတ္ျဖတ္ ႏွိပ္စက္ ပူပန္ေစတတ္ေသာ ေဘးရန္ ၁၆-ပါးဟူလို။(ဥပဂႏ႖ ဒုေနာတီတိ ဥပဒၵေ၀ါç ဥပဂႏ႖ာ ဒ၀တိ ပီေဠတီတိ ၀ါ ဥပဒၵေ၀ါ)ဟု အဘိဓါန္ဋီကာ ဆရာမိန္႔ဆိုထားေလၿပီ၊ ၎င္း ၁၆-ပါးကို မဟာနိေဒၵသပါဠိေတာ္၌ ေဟာေတာ္မူသည္။
(၁) ေရရြတ္ ဆဲေရးျခင္းခံရျခင္း၊
(၂) လက္ထိတ္ ေျခထိတ္ ထိတ္ပင္းတံခါးျဖင့္ ေနွာင့္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၃) ႀကိဳးလက္ျပန္ေႏွာင္ဖြဲ႕အခ်ည္ခံရျခင္း၊
(၄) သံေျခခ်င္းျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၅) ႀကိမ္ျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၆) ႏြယ္ျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၇) တိုက္တြင္းေလွာင္၍ ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၈) ဆူးသံႀကိဳး အရံအဆီးျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၉) ရြာျဖင့္ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၁၀) နိဂံုးျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၁၁) ၿမိဳ႕ျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၁၂) တိုင္းႏိုင္ငံျဖင့္ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၁၃) ဇနပုဒ္ျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲ႕ခံရျခင္း၊
(၁၄) ဤအရပ္မွ မသြားမလာ မေရြ႕မေျပာင္းရဟု အမိန္႔အာဏာထားခံရျခင္း၊
(၁၅) ဥစၥာကို သိမ္းေဆာင္ယူငင္ခံရျခင္း၊
(၁၆) ကဲ့ရဲ႕ ႐ႈတ္ခ် အျပစ္ေျပာျခင္းစေသာ အေၾကာင္းတို႔ေၾကာင့္ ဆင္းရဲျခင္း၊ စိတ္ႏွလံုးမသာယာျခင္းကို ခံစားရျခင္း။

ဥပဒၵေ၀ါ ၁၆-ပါး တစ္နည္း။ ။ မာနိေဒၵသ။ ပါ။ ၃၁၅။ သေမၼာဟ ၀ိေနာဒနီ။ ႒။
(၁) ပဋိသေႏၶေနရျခင္း၊
(၂) အိုရျခင္း၊
(၃) နာရျခင္း၊
(၄) ေသရျခင္း၊
(၅) မင္းဆိုးတို႔၏ေဘးဆိုးထိျခင္း၊
(၆) မီးေဘးသင့္ျခင္း၊
(၇) ခိုးသူေဘးသင့္ျခင္း၊
(၈) ေရႀကီးေဘးသင့္ျခင္း၊
(၉) ေရ၀ဲေဘးသင့္ျခင္း၊
(၁၀) လႈိင္းတံပိုးေဘးသင့္ျခင္း၊
(၁၁) လပိုင္ ငါးရဲေဘးသင့္ျခင္း၊
(၁၂) မိေက်ာင္း ေဘးသင့္ျခင္း၊
(၁၃) မိမိကိုယ္ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာကဲ့ရဲ႕ျခင္း၊
(၁၄) သူတစ္ပါးေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ ကဲ့ရဲ႕ျခင္း၊
(၁၅) ဒဏ္သင့္ျခင္း၊
(၁၆) အပါယ္သို႔က်ေရာက္ျခင္း။

ဥပဓိတရား ၄-ပါး။ ။ မူလပဏၰာသ အ႒ကထာ။ ဒု- အုပ္ ၁၈။ ေလာကီဘူမာ သံသရာသို႔ ေဆာင္ပို႔ယွဥ္မွီေစတတ္ေသာ တရား ၄-ပါးဟူ၏။
(၁) ကာမုပဓိ- ကာမတရားစု၊
(၂) ခႏၶဳပဓိ- ခႏၶာတရားစု၊
(၃) ကိေလသုပဓိ- ကိေလသာတရားစု၊
(၄) အဘိသခၤါ႐ုပဓိ- အသစ္အသစ္ ထပ္မံျပဳျပင္စီရင္မႈ သခၤါရတရားစု။

ဥပမာမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ႏႈိင္းယွဥ္ျခင္းမ်ိဳး ၃-ပါးဟူ၏။
(၁) သဒိသူပမာ- တူမွ်ေသာ ဥပမာ၊
(၂) ၀ိသဒ သူပမာ- မတူ မမွ်ေသာ ဥပမာ၊
(၃) ဧကေဒ သူပမာ- တစ္စိတ္တစ္ေဒသတူေသာဥပမာ။

ဥပသမၸဒါမ်ိဳး ၈-ပါး။ ။ ၀ိနည္း ပါရာဇိက။ ပါ။ ၂၈။ ၎င္း။ ႒။ ပ-အုပ္။ ၂၀၆။ သ႐ုပ္ကို (ရဟန္းအျပားမ်ိဳး၈-ပါး)၌ အက်ယ္႐ႈ။

ဥပါဒါန္မ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ျပင္းစြာ စြဲလမ္းတတ္ေသာတရား ၄-ပါး။
(၁) ကာမုဒါဒါန္- ကာမဂုဏ္ကို စြဲလမ္းတတ္ေသာေလာဘ၊
(၂) ဒိ႒ဳပါဒါန္- မွားေသာျမင္ျခင္းျဖင့္ စြဲလမ္းတတ္ေသာ ဒိ႒ိတရား၊
(၃) သီလဗၺတုပါဒါန္- ေခြး ႏြား ျမင္း စသည္တို႔ အေလ့အက်င့္ျဖင့္ သံသရာမွစင္ၾကယ္၏ဟု စြဲလမ္းတတ္ေသာ ဒိ႒ိတရား၊
(၄) အတၱ၀ါဒုပါဒါန္- မိမိ၏အယူ၀ါဒသာမွန္၏ဟု အယူမွားကိုစြဲလမ္းတတ္ေသာ ဒိ႒ိတရား။

ဥပါယ္မ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ရန္ေအာင္ေၾကာင္း နိမိတ္တမည္ ပရိယာယ္မ်ိဳး ၄-ပါး။
(၁) ေဘဒ ဥပါယ္- ရန္သူကိုေဖါက္ခြဲႏိုင္ျခင္း၊ ရန္သူ၏အဖြဲ႕အစည္း အသင္းအပင္း အစုအ႐ံုးကို ပ်က္ေစျခင္း ကုန္းတိုက္ျခင္း၊
(၂) ဒ႑ဥပါယ္- ႏိုင္ထက္ကလူ အာဏာဒဏ္ျပဳမူ ထားတတ္ျခင္း၊
(၃) သာမ ဥပါယ္- အသင္းအပင္း အစည္းအေ၀းဖြဲ႕၍ ညီညြတ္စြာျပဳျခင္း၊ ပါတီ အင္အားႀကီးပြားေအာင္
လုပ္ျခင္း၊ ၀ါဒျဖန္႔ျခင္း၊
(၄) ဒါနဥပါယ္-ေက်းကြၽန္ သင္းပင္းတို႔အား စားနပ္ရိကၡာမ်ိဳးေစ့မ်ားကို မွန္ကန္စြာေပးျခင္း ျမတ္ေသာ အလႉခံပုဂိၢဳလ္အားလႉဒါန္းေထာက္ပံ့ျခင္း ႏိုင္ငံျခားသား မင္းတစ္ပါးတို႔အား တံစိုးလက္ေဆာင္ သမီးကညာစသည္ ဆက္သ ေပးကမ္းျခင္း၊ သံတမန္ ဆက္ဆံျခင္း။

ဥပါယ္မ်ိဳး ငါးပါး တစ္နည္း။ ။ ဇနက ဇာတ္ေတာ္လာျဖစ္သည္။
(၁) ဇပၸ- မိမိ၏စြမ္းအားလံု႔လျဖင့္ ျပဳလုပ္ျခင္း၊
(၂) မႏၲ- ပညာရွိတို႔ႏွင့္ တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးျခင္း၊
(၃) သုဘာသိတ- သာယာေခ်ငံစြာ ေက်နပ္ဖြယ္ေျပာဆိုျခင္း၊
(၄) ပေ၀ဏိ- မ်ိဳးႏြယ္စဥ္ဆက္တို႔၏ ဂုဏ္သိရ္ဥစၥာကိုေဖၚျပျခင္း၊
(၅) အႏုပၸါဒါန- ပစၥည္းဥစၥာ လက္ေဆာင္ပဏၰာေပးျခင္း။

ဥပါသကာ အဂၤါ ၅-ပါး။ ။ ဥပါသကာသည္ ၎င္းအဂၤါ ၅-ပါး ၇-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုရမည္။ ရတနာသံုးပါးကို ဆည္းကပ္ကိုးကြယ္တတ္ေသာ ဒါယကာ ေယာက္်ားကို ဥပါသကာ၊ မိန္းမကို ဥပါသိကာ ေခၚသည္။
(၁) ရတနာသံုးပါး ကံ ကံ၏အက်ိဳးကိုသာ ယံုၾကည္ျခင္း။
(၂) ငါးပါး ရွစ္ပါး ဆယ္ပါးစေသာ အက်င့္သီလႏွင့္ ျပည့္စံုျခင္း။
(၃) ကာမဂုဏ္ႏွင့္စပ္ေသာ အာ႐ံုေခၚ ျမင္ ၾကား နံ႔ ေတြ႕ထိမႈတို႔ကို စြဲသိ၍ ေလာကမဂၤလာ
အယူကိုမစြဲမယူျခင္း။
(၄) ျမင္ ၾကား နံ ေတြ႕ထိေသာ မဂၤလာမႈကို မယံုၾကည္မူ၍ အေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ကံတရားကိုသာ ယံုၾကည္ျခင္း။
(၅) ဗုဒၶဘုရား၏အဆံုးအမေခၚ သာသနာေတာ္အတြင္း၌သာ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈကို ျပဳလုပ္ရွာမွီးျခင္း။

ဥပါသကာ အဂၤါ ၇-ပါး တစ္နည္း။ ။ အက်ယ္လိုမႈ သတၱဂၤုတၱိဳရ္ ပါဠိေတာ္မွာယူ။
(၁) ျမတ္စြာဘုရား၏ တပည့္သား သံဃာေတာ္အရွင္ျမတ္တုိ႔အား ဖူးျမင္ျခင္းမွမယုတ္ေလ်ာ့ျခင္း။
(၂) သူေတာ္ေကာင္းတို႔ ေဟာၾကားညႊန္ျပ ဆိုဆံုးမေသာ တရားစကားကိုနာယူျခင္း၌ မေမ့ေလ်ာ့ျခင္း။
(၃) ငါးပါးသီလကို ခါး၀တ္ပုဆိုးကဲ့သို႔ ျမဲေစလ်က္ ရွစ္ပါး ဆယ္ပါးစေသာ သီလမ်ားကိုလည္း
ရံခါ ေစာင့္ေရွာက္ေဆာက္တည္ျခင္း။
(၄) အတုမရွိေသာ ျမတ္စြာဘုရားသခင္၏ သာသနာေတာ္ထမ္း ရဟန္း သာမေဏစသည္တို႔၌သာ အၾကည္ညိဳမ်ားျခင္း။
(၅) မခ်ဳတ္မခ်ယ္ လြတ္လြတ္ကြၽတ္ကြၽတ္ တရားေတာ္ကို နာယူက်င့္ၾကံျခင္း။
(၆) ဗုဒၶ၏သာသနာေတာ္မွတစ္ပါး အျခားသာသနာ၌ အလႉခံပုဂိၢဳလ္ကို မရွာျခင္း။
(၇) ျမတ္စြာဘုရား၏ တပည့္သားတို႔အားသာ ေရွးဦးစြာေပးလႉေလ့ရွိျခင္း။

ဥပါသကာတို႔ မေရာင္းအပ္ေသာ ကုန္မ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ပဥၥဂၤုတၱရ ၀ါဏိဇၨသုတ္။ ပါ။ ၁၈၃။ ႒- ၆၂။ သုတ္သီလကၡန္။ ပါ။ ၈၀။ ႒။ ၂၁၉- တို႔၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
(၁) အာ၀ုဓ ၀ါဏိဇၨ- ဓါး လွံ ေသနတ္ အေျမာက္ စိန္ေျပာင္းစသည့္ ပါဏာတိပါတ လက္နက္မ်ိဳး။
(၂) သတၱ- လူႏွင့္ အသားသတ္စားရန္ ေမြးျမဴးေရးသတၱ၀ါမ်ိဳး။
(၃) မံသ- သား ငါး ၾကက္ ၀က္စသည့္ အသားစိမ္းေျခာက္။
(၄) မဇၨ- မူးယစ္ေစတတ္ေသာ ေသစာမ်ိဳး ဟူသမွ်။
(၅) ၀ိသ ၀ါဏိဇၨ- သတၱ၀ါတို႔ကိုေသေစတတ္ေသာ အဆိပ္မ်ိဳးဟူသမွ်။

ဥပါသကာ ဂုဏ္ ၁၀-ပါး။ ။ ဥပါသကာ ဥပါသိကာတို႔ယူစရာ ဂုဏ္မ်ား။
(၁) သံဃာမ်ားႏွင့္ ခ်မ္းသာဆင္းရဲ မကြဲမျပား တရားကိုေစာင့္ေရွာက္ႀကီးမႉးျခင္း။
(၂) အကုသလ ဒုစရိတ ဓမၼတို႔ကို ေရွာင္ရွားျခင္း။
(၃) ဗုဒၶသာသနာေတာ္ကို ထြန္းကားႀကီးပြားေစျခင္း။
(၄) ဒိ႒ိဇုကမၼ ေခၚ အယူကိုေျဖာင့္မတ္ေစျခင္း။
(၅) အင္း အိုင္ မႏၲရား နတ္ စုန္းစေသာ ေလာကီလုပ္ငန္းမ်ားကို မယံုၾကည္ မကိုးစားျခင္း။
(၆) တစ္ပါးဘုရားကို မကိုးကြယ္ရန္ ေၾကာင့္ၾကတစ္ခု မျပဳေတာ့ျခင္း။
(၇) ကိုယ္ ႏႈတ္ ႏွစ္ပါးကို ေစာင့္ေရွာက္လံုျခံဳေစျခင္း။
(၈) ျငဴစူျခင္း ဣႆာမွကင္းျခင္း။
(၉) မစဥ္းလဲ မေကာက္က်စ္ျခင္း။
(၁၀) ရတနာသံုးရပ္ကို မျပတ္ဆည္းကပ္ျခင္း။

ဥပုသ္အျပား ၃-ပါး။ ။ တိကဂုၤတၱရပါဠိေတာ္- ၂၀၆ ။ ႒။ ၁၉၃။ ဥေပါသထသုတ္။ လူမ်ား ေဆာက္တည္ၾကသည့္ဥပုသ္အျပား သံုးပါး။
(၁) နိဂ႑ ဥပုသ္- တိတၳိတို႔ေစာင့္ေသာ ဥပုသ္မ်ိဳး၊ ပံု- မိုင္တစ္ရာအတြင္း၌ရွိေသာ သတၱ၀ါကိုသာ
သတ္ပါမည္စသည္ျဖင့္ သိကၡာပုဒ္ကိုေဆာက္တည္၏၊ အျပစ္ရွိသည္။
(၂) ေဂါပါလ ဥပုသ္- သီလ ဥပုသ္ခံယူၿပီး ရတနာသံုးပါး၏ဂုဏ္ေတာ္ ေက်းဇူးေတာ္မ်ားကို မေအာက္ေမ့မပြားမ်ား၊ ၀တ္ေရး စားေရးအစုစုတို႔ကိုသာ ႀကံစည္ေအာက္ေမ့ေနေသာ ဥပုသ္မ်ိဳး၊ နည္းေသာအက်ိဳးရွိ၏။
(၃) အရိယာ ဥပုသ္- ဥပုသ္ေဆာက္တည္ၿပီးလွ်င္ အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱ အသုဘ တရားတို႔ကို ဆင္ျခင္စဥ္းစားျခင္း၊ ရတနာသံုးပါး၏ ဂုဏ္ေတာ္ ေက်းဇူးေတာ္တို႔ကို ေအာက္ေမ့ပြားမ်ားျခင္း၊ မ်ားျမတ္ေသာအက်ိဳးရွိ၏။

ဥပုသ္အျပား ၆-ပါး တစ္နည္း။ ။ အရိယာဥပုသ္ သို႔မဟုတ္ ေကာင္းျမတ္ျဖဴစင္ေသာ ဥပုသ္မ်ိဳး ၆-ပါး။
(၁) ျဗဟၼဳေပါသထ- ဘုရားရွင္၏ဂုဏ္ေတာ္မ်ားကို ဆင္ျခင္ေစာင့္သံုးေသာ ဥပုသ္၊
(၂) ဓမၼဴ ေပါသထ- တရားေတာ္၏ဂုဏ္ေတာ္မ်ားကို (လ) ဥပုသ္၊
(၃) သံဃု ပါသထ- သံဃာေတာ္၏ဂုဏ္ေတာ္မ်ားကို(လ) ဥပုသ္၊
(၄) သီလု ေပါသထ- မိမိေစာင့္ထိန္းေသာ သီလ၏ဂုဏ္မ်ားကို (လ) ဥပုသ္၊
(၅) ေဒ၀ုေပါသထ- နတ္တို႔ကို သက္ေသပံုထား၍ မိမိေစာင့္ေသာသီလ၏ဂုဏ္မ်ားကို (လ) ဥပုသ္၊
(၆) အ႒ဂႋကုေပါသထ-သူ႔အသတ္သတ္ျခင္း စေသာ ဒုႆီလအက်င့္မ်ားမွ ေရွာင္ရွား၍ ရွစ္ပါးသီလကို ႐ိုေသစြာ ေစာင့္သံုးမႈမ်ိဳး။

ဥပုသ္ ၉-ပါး။ ။ ရဟန္းေတာ္မ်ားႏွင့္ဆိုင္ေသာ ဥပုသ္ကိုးပါး ဟူလို။
(၁) စတုဒၵသီ ဥပုသ္၊
(၂) ပႏၷရသီ ဥပုသ္၊
(၃) သာမဂီၢ ဥပုသ္၊
(၄) သံဃ ဥပုသ္၊
(၅) ဂဏ ဥပုသ္၊
(၆) ပုဂၢလ ဥပုသ္၊
(၇) သုတၱဳ ေဒၵသဥပုသ္၊
(၈) ပါရိသုဒၶိ ဥပုသ္၊
(၉) အဓိ႒ာန္ ဥပုသ္။

သုပုသ္ေစာင့္နည္း ၄-မ်ိဳး။ ။ လူတို႔ ဥပုသ္ေစာင့္သည့္ ေန႔ လ ႏွစ္မ်ား၊ စတုကၠနိပါတ္ အဂၤုတၱရပါဠိေတာ္။
(၁) ပကတိ ဥပုသ္- ၈-ရက္ လျပည့္ လကြယ္ ဥပုသ္မ်ိဳး၊
(၂) ပတိ ဇာဂရ ဥပုသ္- အႀကိဳ အပိုေစာင့္ေသာဥပုသ္မ်ိဳး၊
(၃) အဓိ႒ာန္ ဥပုသ္- ရက္ လ ႏွစ္ ပိုင္းျခားေဆာက္တည္ေသာ ဥပုသ္၊
(၄) ပါဋိ ဟာရိယ ဥပုသ္- အထြက္တစ္ရက္ေန႔၌ ေစာင့္ေသာဥပုသ္။

ဥပုသ္သည္မ်ား၊ ေရွာင္ၾကဥ္စား၊ ၄-ပါး ကာလိက။ ။ ၎သ႐ုပ္ကို (ကာလိက ၄-ပါး)၌ ႐ႈပါကုန္။

ဥေပကၡာမ်ိဳး ၁၀-ပါး။ ။ ၎င္းအက်ယ္ကို အ႒သာလိနီ အ႒ကထာႏွင့္ ၀ိသုဒၶိမဂ္ အ႒ကထာတို႔၌ ႐ႈပါ။
(၁) ဆဠဂၤုေပကၡာ- ေကာင္းအာ႐ံု ဆိုးအာ႐ံုေျခာက္ပါးတို႔ ထင္လာေသာအခါ သာယာျခင္းတဏွာ၊ ႏွလံုးမသာယာျခင္း ေဒါသတုိ႔ မရွိရေအာင္ သတိသမၸဇဥ္ အျမဲယွဥ္၍႐ႈျခင္းမ်ိဳး ေျခာက္ပါးကိုဆိုသည္။
(၂) ျဗဟၼ၀ိဟာ႐ုေပကၡာ- သေဗၺ သတၱာ ကမၼႆကာ သတၱ၀ါတို႔ ခ်မ္းသာဆင္းရဲဟူသည္ သူတို႔၏ကံအတိုင္းဘဲဟု လ်စ္လ်ဴ႐ႈကာေနျခင္းကို ဆိုသည္။
(၃) ေဗာဇၩဂၤုေပကၡာ- မဂ္၏ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းသို႔ ေရာက္လာေသာ ေဗာဇၩင္တရားတို႔သည္ အလြန္အေလ်ာ့မရွိ ပိုလြန္ျခင္း ယုတ္ေလ်ာ့ျခင္းမရွိဘဲ အညီအမွ်သာျဖစ္ေပၚလာျခင္းမ်ိဳးကို ေခၚဆိုသည္။
(၄) ၀ီရိယုေပကၡာ- မဂ္ဖိုလ္ရေရး အားထုတ္ေပးရာ၌ အပိုအလိုမရွိရေအာင္ ညီမွ်စြာျဖစ္ေသာ ၀ီရိယကိုဆိုသည္။
(၅) သခၤါ႐ုေပကၡာ- စ်ာန္မဂ္ဖိုလ္တရားတို႔ကို ရရွိရန္အားထုတ္ေသာအခါ ပဥၥမစ်ာန္သမာဓိ၊ သို႔မဟုတ္၀ိပႆနာဥာဏ္ရင့္သန္လာေသာအခါ နီ၀ရဏစေသာ သခၤါရတရားတို႔ကို အထူးဂ႐ုစိုက္ကာ ပယ္ရွားမႈမျပဳရေတာ့ဘဲ လ်စ္လ်ဴ႐ႈျခင္းသေဘာကိုဆိုသည္။
(၆) ေ၀ဒႏုေပကၡာ- ေကာင္းအာ႐ံု မေကာင္းအာ႐ံုတို႔ႏွင့္ ေတြ႕ႀကံဳေသာအခါ ခ်မ္းသာျခင္းႏွင့္
ဆင္းရဲျခင္းတို႔အၾကား အလတ္စားျဖစ္ေသာ အေနအားျဖင့္ ခံစားျခင္းကိုဆိုသည္။
(၇) ၀ိပႆႏုေပကၡာ- ႐ုပ္နာမ္ခႏၶာစေသာ တရားစုတို႔ကို အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱျမင္လာေအာင္ ထူးေသာဥာဏ္ျဖင့္ ဆင္ျခင္သံုးသပ္ရာ၌ အေဟာင္းပ်က္ အသစ္အစားထိုးလာပံုတို႔ကို ၿငိမ္သက္စြာ လ်စ္လ်ဴ႐ႈကာ သံုးသပ္ဆင္ျခင္ျခင္းကိုဆိုသည္။
(၈) တၾတမဇၩတၱဳေပကၡာ- သဟဇာတ အတူတကြျဖစ္ေနၾကသည့္တရားစုတို႔၌ ညီညြတ္ေအာင္ အားထုတ္မေနရေတာ့ပဲ လ်စ္လ်ဴ႐ႈျခင္းသေဘာကိုဆိုသည္။
(၉) စ်ာႏုေပကၡာ- မိမိရရွိခံစားရမည့္ စ်ာန္ခ်မ္းသာကိုပင္ ခ်မ္းသာမႈသို႔မက်ေရာက္ေစပဲ လ်စ္လ်ဴ႐ႈျခင္းကိုဆိုသည္။
(၁၀) ပါရိသုဒၶဳေပကၡာ- ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္ေသာ နီ၀ရဏဓမၼတို႔မွ သန္႔စင္ေနၿပီျဖစ္၍ ထိုတရားဆိုးတို႔ မျဖစ္ေစရေအာင္ ေၾကာင့္ၾကမႈ မျပဳရေတာ့သည္ကိုဆိုသည္။

ဥဘေတာဗ်ည္းမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ လူတစ္ကိုယ္တည္း၌ မိန္းမအဂၤါဇာတ္ ေယာက္်ားအဂၤါဇာတ္ႏွစ္မ်ိဳးစံု ပါသူကို"ဥဘေတာဗ်ည္း"ေခၚ၏၊ အက်ယ္ ၀ိနည္း ပါရာဇိကဏ္ အ႒ကထာ၌ ႐ႈေလ။
(၁) ေယာက္်ား ဥဘေတာဗ်ည္း- ေယာက္်ား႐ုပ္ပံု သဏၭာန္ရွိ၍ လိင္ ၂-ခုပါသည္၊ ကာမကိစၥ၌ ေယာက်္ားအျဖစ္ႏွင့္လည္းျပဳႏိုင္သည္၊ ရံခါ မိန္းမအျဖစ္ႏွင့္လည္း ခံယူႏိုင္သည္၊ သေႏၶကိုေပးႏိုင္၏၊ မိန္းမသေဘာျဖင့္ခံယူေသာအခါ သေႏၶကို မယူႏိုင္ေခ်။
(၂) မိန္းမ ဥဘေတာဗ်ည္း- မိန္းမ႐ုပ္ပံုသဏၭာန္ရွိ၍ ေမထုန္မႈ၌ မိန္းမကဲ့သို႔လည္းခံယူႏိုင္လ်က္
ပဋိသေႏၶကိုပါယူႏိုင္သည္၊ ရံခါ ေယာက္်ားကဲ့သို႔လည္း သြားႏိုင္၏၊ သို႔ေသာ္ သေႏၶကိုကား
မေပးႏိုင္ေခ်။

ဥမ်ိဳး ၅-ပါး၊ ထိုငွက္မ်ား၊ ခြဲျခားေျဖဆိုပါ။ ။ နာမည္၏အစ၌ ဥ, ပါေသာငွက္မ်ားကို ဆိုသည္။
(၁) ဥေဒါင္း၊
(၂) ဥဗ်ိဳင္း၊
(၃) ဥခ်ိဳး၊
(၄) ဥပုတ္၊
(၅) ဥၾသ။

ဥယ်ာဥ္ေတာ္ႀကီး ၄-ပါး။ ။ တာ၀တႎသာနတ္ျပည္၌ရွိေသာ ဥယ်ာဥ္ေတာ္ ေလးပါးဟူလို။ အက်ယ္ကို ဇိနာလကၤာရဋီကာ၌ ႐ႈေလ။
(၁) နႏၵ၀န္ ဥယ်ာဥ္- အယုဇၩပူရ ၿမိဳ႕ေတာ္ႀကီး၏ေျမာက္မ်က္ႏွာ ယူဇနာ ၂၀-ကြာေသာ အရပ္မွာရွိ၏၊
နႏၵမည္ေသာကန္ႀကီးလည္း ၎င္းဥယ်ာဥ္အတြင္းမွာပင္ ရွိ၏။
(၂) ဖာ႐ုသက ဥယ်ာဥ္- ေတာင္မ်က္ႏွာ ယူဇနာ ငါးဆယ္ကြာေသာအရပ္၌ ရွိ၏
(၃) စိတၱ လတာ ဥယ်ာဥ္- အေရွ႕မ်က္ႏွာ ယူဇနာ ၂၀-ကြာေသာအရပ္မွာရွိ၏၊ ထို ဥယ်ာဥ္အတြင္း၌စိတၱမည္ေသာ ေရကန္ႀကီးလည္းရွိ၏၊ အာသာ၀တီမည္ေသာ ႏြယ္နီနတ္ပန္းတို႔သည္လည္း
ရွိကုန္၏။
(၄) မိႆက ဥယ်ာဥ္- အေနာက္မ်က္ႏွာ ယူဇနာ ၂၀-ကြာေသာအရပ္၌ ရွိ၏၊ ထိုဥယ်ာဥ္ႀကီးကားေမြ႕ေလ်ာ္ဖြယ္ရာအမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ျဖင့္ ေရာေထြးသာယာလ်က္ရွိ၏။

ဥႆဒငရဲငယ္၊ ေလး, ငါး, ဆယ္၊ အဘယ္,အဘယ္နည္း။ ။ ထိုငရဲမ်ိဳးကို ငရဲငယ္မ်ား
ဟုေခၚၾကသည္။ ၄-ပါး၊ ၅-ပါး၊ ၁၀-ပါးဟု အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသည္၊ အက်ယ္ကို (ငရဲငယ္)ဟူေသာ ေ၀ါဟာရမွာျပမည္။

ဥႆဖရားမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ၎င္း ဥႆဖယားေက်ာက္မ်ိဳး ငါးပါးကို မဏိသွ်တၱရက်မ္းရင္း လကၤာအတိုင္း တန္ဖိုးႏွင့္တကြ သ႐ုပ္ကိုပါျပအံ့။
(၁) ဇမၺဳနာ ဥႆဖယား - ေက်ာက္မ်က္ ဥႆဖယား၊ အႏြယ္ျပားသည္၊ ငါးပါး၌မွာ၊ ဇမၺဳနာကား၊ဆင္း၀ါႏြားႏို႔၊ ျပာညိဳ႕ညိဳ႕တည့္၊ ႏွစ္လို႔ေလ်ာက္ပတ္၊ ေရႊတစ္က်ပ္ထက္၊ တင္လတ္ေလာက္ေပ၊ဖိုးထိုက္ေရႊကား၊ ငါးက်ပ္သြား၏။
(၂) ယုတၱာ ဥႆဖယား - ထူးျခားယုတၱာ ေက်ာက္ဆင္းမွာကား၊ မွန္စြာက်စ္လ်စ္၊ ႏြားႏို႔သစ္သို႔၊ေရႊစစ္က်ပ္ေပၚ၊ တင္ေလာက္ေသာ္မူ၊ ထိုက္ေလ်ာ္ေရႊနီ၊ တစ္က်ပ္ညီ၏။
(၃) ဖလာ ဥႆဖယား - ေက်ာက္ရွင္ဖလာ၊ လကၡဏာကား၊ ျပာျပာရွိေထြ၊ တစ္က်ပ္ေရႊထက္၊ တင္ေပေလာက္ျငား၊ အဖိုးအားမူ၊ ေရႊသားႏွစ္က်ပ္၊ သင့္ဆံုးျဖတ္ေလာ့။
(၄) ဘသၼာ ဥႆဖယား - တစ္ရပ္ ဘသၼာ၊ ႐ုပ္၀ါဆန္းထူး၊ ထင္း႐ႉးအဆင္း၊ တစ္က်ပ္တြင္း၀ယ္၊ထည့္သြင္းေလာက္တန္၊ ဖိုးထိုက္ဟန္ကား၊ အမွန္ေရွ႕လာ၊ မထူးျခားတည္း။
(၅) ခတၱိယာ ဥႆဖယား - တြင္ျငား ခတၱိယာ၊ စိမ္းျပာညိဳေရာင္၊ ငွက္ခါးေတာင္သို႔၊ အေခါင္ေရႊစင္၊တစ္က်ပ္တြင္၌၊ ထားတင္ေလာက္လွ၊ သု၀ဏၰဟု၊ အဂၣမွန္ေရႊ၊ ေျခာက္က်ပ္ေနသည္၊ လူ႔ျပည္စံတုမကင္းတည္း။

ဥေသွ်ာင္ ၇-မ်ိဳး၊ ဖြဲ႕ထံုး႐ိုး၊ မင္းစိုးလွကညာ။ ။ မင္းခမ္း၀င္ ဆံထံုးေတာ္ ၇-မ်ိဳးကိုပင္ ဥေသွ်ာင္ ၇-မ်ိဳးေခၚသည္။
(၁) ၿမိတ္ျဖဴ၊
(၂) ၿမိတ္စို႔၊
(၃) ၿမိတ္လြတ္၊
(၄) စုလည္း၊
(၅) ယဂင္၊
(၆) လံုးတင္၊
(၇) ၿမိတ္ရစ္။

ဥေသွ်ာင္ထံုးျငား၊ ငါးဆယ့္ငါး၊ မ်ိဳးျပား အဘယ္နည္း။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို နန္းတြင္းစာဆိုေတာ္ 'ရေ၀ရွင္ေထြး'၏ဆံပင္ထံုးဖြဲ႕နည္း ၅၅-မ်ိဳးကို စပ္ဆိုထားေသာ 'အန္ခ်င္း'ျဖင့္ ထုတ္ေဖၚလိုက္အံ့။ အေစာတို႔ေလ၊ ရတနာေတြ၊ ေရႊမိုးေစြ၍၊ သေျပမည္ခံ၊ ျပည္ပုဂံ၀ယ္၊ ႏိုင္ငံက်ယ္ေျပာ၊ ေရွးမင္းေစာတို႔၊ မုေနာဇမၺဴ၊ စံေတာ္မူက၊
(၁) ၿမိတ္ျဖဴ၊
(၂) ၿမိတ္စို႔၊
(၃) သြယ္ညိဳ႕ၿမိတ္လြတ္၊
(၄) ရစ္ပတ္စုလည္း၊
(၅) ေလ်ာ့ရည္းထံုးဖြဲ႕၊
(၆) တုမဲ့ ေရႊေရာင္၊ တိမ္ေတာင္ တက္သက္၊
(၇) လွ်ပ္စစ္ျပက္သို႔၊
(၈) စ၀ွက္ေရာင္ေျပး၊
(၉) ႏွင္းေသြးမစို႔၊
(၁၀) ၾကာညိဳ႕၀တ္ဆံ။
(၁၁) ဓူ၀ံ ႏႈိင္းယွဥ္၊ ႐ႈၾကည့္ မျငီး၊
(၁၂) ဦးျပည္းရႊင္ေပ်ာ္၊
(၁၃) ဇင္ေယာ္တန္း၀ဲ၊
(၁၄) ပုလဲကိုးပုန္း၊
(၁၅) ဂမုန္းငံုအာ၊
(၁၆) ေလသာေ၀့လည္၊
(၁၇) ျမဴခ်ည္မတင္၊ ယဂင္ထံုးထံုး၊
(၁၈) လံုးတင္
(၁၉) ခ႐ုေခ်ာင္၊
(၂၀) ထံုးေၾကာင္၊
(၂၁) ထံုးၾကား။
(၂၂) ငါးပါးၿမိတ္စို႔၊
(၂၃) ေအာင္မ်ဳိ႕ နိမိတ္၊ ၿမိတ္ရစ္လွပ၊
(၂၄) ကရ၀ိကႏႈတ္သီး၊
(၂၅) ဆိတ္သမီးႏွင့္၊
(၂၆) ျပန္ၿပီးဆယ္ေထြ၊
(၂၇) ေနအ႐ုဏ္ခံ၊
(၂၈) ညဥ့္ယံေသာက္႐ႉး၊
(၂၉) တိမ္ဦးနဂါး၊
(၃၀) ေလးပါးရာသီ
(၃၁) ႏႈိင္းၿပီစံလြတ္၊
(၃၂) နဂါးပတ္ေက်ာ့ကြင္း၊
(၃၃) နန္းတြင္းမဥၨဴ၊
(၃၄) ထြက္ျပဴ မုခ္၀၊
(၃၅) ပဒုမသိဒၶိ၊
(၃၆) မဏိကိုးပါး၊
(၃၇) ခ်ယားပြင့္ေသး၊
(၃၈) ယုန္ေရးလ၀ယ္၊
(၃၉) ေနလယ္ဥေဒါင္း၊
(၄၀) သံုးေခ်ာင္းျခဴးယွက္။
(၄၁) စ၀ွက္ေရာင္ေခ်ာ၊
(၄၂) သေဘၤာတံခြန္၊
(၄၃) အနႏၲဖုသွ်၊ ေမာရဂီ၀ါ၊
(၄၄) ဟသၤာစာခြံ႕၊ ထံုးအံတစ္ခင္း၊
(၄၅) ပဇင္းေတာင္ျဖန္႔၊
(၄၆) သည္းညြန္႔လက္သင္၊
(၄၇) ကြမ္းလင္၊
(၄၈) ေနာက္တြဲ၊
(၄၉) မုတၱာရြဲႏွင့္၊
(၅၀) ပုလဲကြန္ျခာ၊
(၅၁) ရတနာမ႑ိဳင္၊
(၅၂) ပြင့္ဆိုင္ ပု႑ရိက္၊
(၅၃) နဂါးအိတ္ ေလးေထာင့္၊
(၅၄) ရွစ္ေျမႇာင့္၊
(၅၅) ျပန္ကာဖက္၊
ပန္းယွက္ေခါင္ေဗြ၊ နန္းလံုးေ၀မွ်၊ ျမဳေတစံေက်ာ္၊ ႏႈိင္းမေမွ်ာ္ကို၊ လြမ္းေတာ္မမူလွည့္ၿပီေလာ... ေလ၊ ေဖၚခ်င္းတို႔ေလ ေဖၚခ်င္းတို႔။

Print this post